ભારતમાં હવાના પ્રદૂષણને કારણે દર વર્ષે 21 લાખથી વધુ લોકો મૃત્યુ પામે છે. ‘ધ BMJ’ (ધ બ્રિટિશ મેડિકલ જર્નલ) માં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ અનુસાર ભારતમાં દર વર્ષે વાયુ પ્રદૂષણ 21 લાખ 80 હજાર લોકોના જીવ લે છે. આ મામલે ભારત ચીન પછી બીજા સ્થાને છે.

સંશોધન અનુસાર, ઉદ્યોગ, વીજ ઉત્પાદન અને પરિવહનમાં અશ્મિભૂત ઇંધણના ઉપયોગથી થતા વાયુ પ્રદૂષણને કારણે વિશ્વભરમાં દર વર્ષે 51 લાખ લોકો મૃત્યુ પામે છે. સ્વચ્છ અને નવીનીકરણીય ઉર્જાનો ઉપયોગ કરીને આ મૃત્યુને અટકાવી શકાય છે. જર્મનીની મેક્સ પ્લાન્ક ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર કેમિસ્ટ્રીના સંશોધકોએ ચાર દૃશ્યો હેઠળ વાયુ પ્રદૂષણને કારણે થતા મૃત્યુનું મૂલ્યાંકન કર્યું હતું.

જેમાં મૂલ્યાંકનમાં સૌપ્રથમ તમામ અશ્મિભૂત ઇંધણ ઉત્સર્જન સ્ત્રોતો તબક્કાવાર બંધ કરવામાં આવ્યા હતા. બીજા અને ત્રીજા મૂલ્યાંકનમાં, એવું માનવામાં આવે છે કે અશ્મિના તબક્કાના અંતમાં 25 ટકા અને 50 ટકાનો ઘટાડો નોંધવામાં આવ્યો છે. ચોથા તબક્કામાં એવું માનવામાં આવે છે કે રણની ધૂળ અને કુદરતી જંગલની આગ જેવા કુદરતી સ્ત્રોતો સિવાય વાયુ પ્રદૂષણના તમામ માનવશાસ્ત્રીય સ્ત્રોતો દૂર કરવામાં આવ્યા છે.

પરિણામો દર્શાવે છે કે 2019માં વિશ્વભરમાં 8.3 મિલિયન મૃત્યુ પાર્ટિક્યુલેટ મેટર (PM2.5) અને ઓઝોન (O3) ને કારણે થયા હતા, જેમાંથી 61 ટકા (51 મિલિયન) અશ્મિભૂત ઇંધણ સાથે જોડાયેલા હતા. આ વાયુ પ્રદૂષણને કારણે થતા મહત્તમ મૃત્યુના 82 ટકા છે જે તમામ માનવજાત ઉત્સર્જનને નિયંત્રિત કરીને અટકાવી શકાય છે.

દક્ષિણ અને પૂર્વ એશિયામાં વાયુ પ્રદૂષણના કારણે મૃત્યુ સૌથી વધુ હતા. ચીનમાં દર વર્ષે 24.40 લાખ લોકો અને ભારતમાં 21.80 લાખ લોકો વાયુ પ્રદૂષણને કારણે મૃત્યુ પામે છે. તેમાંથી 30 ટકા હૃદય રોગ, 16 ટકા સ્ટ્રોક, 16 ટકા ફેફસાના રોગ અને છ ટકા ડાયાબિટીસ સાથે સંકળાયેલા હતા. સંશોધકોએ જણાવ્યું હતું કે અશ્મિભૂત ઇંધણને તબક્કાવાર બંધ કરવાથી દક્ષિણ, દક્ષિણપૂર્વ અને પૂર્વ એશિયામાં મૃત્યુમાં મોટો ઘટાડો થશે, જે વાર્ષિક આશરે 38.50 લાખ જેટલી થાય છે.

હેલ્થ નિષ્ણાતોના જણાવ્યા અનુસાર પાર્ટિક્યુલેટ મેટર (PM), નાઈટ્રોજન ડાયોક્સાઈડ અને સલ્ફર ડાયોક્સાઇડ જેવા પ્રદૂષકો લોકો માટે શ્વસન અને કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર ગંભીર જોખમો બનાવે છે. આ પ્રદૂષકોના લાંબા સમય સુધી સંપર્કમાં રહેવાથી મૃત્યુદર વધે છે. હવામાં રહેલા ઝેરી પ્રદૂષકો અકાળ મૃત્યુ સહિત ગંભીર આરોગ્ય જોખમો ઉભી કરે છે.