કેન્દ્ર સરકારે ઉચ્ચ શિક્ષણમાં સુધારા માટે સંસદમાં “વિકસિત ભારત શિક્ષણ ફાઉન્ડેશન બિલ 2025” રજૂ કર્યું.
નવી દિલ્હી. કેન્દ્ર સરકારે ભારતની ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રણાલીમાં મોટા ફેરફારો કરવા તરફ એક પગલું ભર્યું છે. કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાને સોમવારે સંસદમાં “વિકસિત ભારત શિક્ષણ ફાઉન્ડેશન બિલ 2025” રજૂ કર્યું.
આ બિલનો હેતુ ઉચ્ચ શિક્ષણના નિયમન, માન્યતા અને વહીવટની વર્તમાન પ્રણાલીને સંપૂર્ણપણે બદલવાનો છે. સરકારે આ બિલને સંયુક્ત સંસદીય સમિતિ (JPC) ને મોકલ્યું છે, જ્યાં ચર્ચા પછી અંતિમ નિર્ણય લેવામાં આવશે.
આ બિલ હેઠળ, ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે એક વૈધાનિક કમિશનની સ્થાપના કરવામાં આવશે, જે સર્વોચ્ચ નીતિ-નિર્માણ અને સંકલન સંસ્થા હશે. આ કમિશન સરકારને સલાહ આપશે, ભારતને શિક્ષણનું વૈશ્વિક કેન્દ્ર બનાવવા માટે કાર્ય કરશે અને ભારતીય જ્ઞાન પરંપરાઓ અને ભાષાઓને ઉચ્ચ શિક્ષણમાં એકીકૃત કરશે.
કમિશનમાં એક અધ્યક્ષ, વરિષ્ઠ શિક્ષણવિદો, નિષ્ણાતો, કેન્દ્ર સરકારના પ્રતિનિધિઓ અને પૂર્ણ-સમય સભ્ય સચિવનો સમાવેશ થશે. સંઘર્ષ ટાળવા માટે કમિશન હેઠળ ત્રણ સ્વતંત્ર પરિષદો કાર્ય કરશે.
નિયમનકારી પરિષદ ઉચ્ચ શિક્ષણનું નિરીક્ષણ કરશે. તે સંસ્થાઓના શાસન, નાણાકીય પારદર્શિતા, ફરિયાદ નિવારણ અને શિક્ષણના વ્યાપારીકરણને રોકવાનું નિરીક્ષણ કરશે.
માન્યતા પરિષદ સંસ્થાઓ માટે માન્યતા પ્રણાલીનું નિરીક્ષણ કરશે. તે પરિણામ-આધારિત માપદંડ નક્કી કરશે, માન્યતા એજન્સીઓની યાદી બનાવશે અને માન્યતા સંબંધિત માહિતી જાહેર કરશે.
માનક પરિષદ શૈક્ષણિક ધોરણો નક્કી કરશે, શિક્ષણ પરિણામો નક્કી કરશે, ક્રેડિટ ટ્રાન્સફર, વિદ્યાર્થીઓની ગતિશીલતા નક્કી કરશે અને લઘુત્તમ ફેકલ્ટી ધોરણો નક્કી કરશે.
આ કાયદો કેન્દ્ર અને રાજ્ય યુનિવર્સિટીઓ, ડીમ્ડ યુનિવર્સિટીઓ, રાષ્ટ્રીય મહત્વની સંસ્થાઓ જેમ કે IIT અને NIT, કોલેજો, ઓનલાઈન અને ડિસ્ટન્સ લર્નિંગ સંસ્થાઓ અને પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓને લાગુ પડશે. જોકે તબીબી, કાયદો, ફાર્મસી, નર્સિંગ અને સંલગ્ન આરોગ્ય અભ્યાસક્રમો આ કાયદા દ્વારા સીધા આવરી લેવામાં આવશે નહીં, તેમ છતાં તેમને નવા શૈક્ષણિક ધોરણોનું પાલન કરવાની પણ જરૂર રહેશે.
આ બિલ સ્વાયત્તતાને સંબોધિત કરે છે, પરંતુ કેન્દ્ર સરકારને ઘણી સત્તાઓ પણ આપે છે. કેન્દ્ર સરકાર નીતિ નિર્દેશો જારી કરી શકશે, મુખ્ય હોદ્દાઓની નિમણૂક કરી શકશે, વિદેશી યુનિવર્સિટીઓને મંજૂરી આપી શકશે અને જો જરૂરી હોય તો, ચોક્કસ સમયગાળા માટે કમિશન અથવા કાઉન્સિલને વિસર્જન કરી શકશે. બધી સંસ્થાઓ વાર્ષિક અહેવાલો, સંસદીય દેખરેખ અને CAG ઓડિટ માટે જવાબદાર રહેશે.
એક મોટો ફેરફાર એ છે કે માન્યતા પ્રાપ્ત બિન-યુનિવર્સિટી સંસ્થાઓને પણ કેન્દ્રીય મંજૂરી સાથે ડિગ્રી આપવાનો અધિકાર આપવામાં આવી શકે છે. ઉલ્લંઘન માટે આ અધિકાર રદ કરી શકાય છે.
દંડ પ્રણાલી પણ કડક છે – પ્રથમ ગુના માટે ₹10 લાખનો દંડ અને વારંવાર ઉલ્લંઘન માટે ₹30 લાખથી ₹75 લાખ કે તેથી વધુનો દંડ. ગેરકાયદેસર યુનિવર્સિટી ખોલવા પર ઓછામાં ઓછા ₹2 કરોડનો દંડ અને તાત્કાલિક બંધ કરવાની સજા છે. સરકારનો દાવો છે કે આ સજા વિદ્યાર્થીઓને અસર ન કરે.
કોંગ્રેસ અને અન્ય વિપક્ષી પક્ષોએ બિલ રજૂ કરવાનો વિરોધ કર્યો, દલીલ કરી કે કાયદા ઘડનારાઓને આવી મોટી શિક્ષણ સુધારણા નીતિનો અભ્યાસ કરવા માટે પૂરતો સમય આપવામાં આવ્યો નથી. TMC સાંસદ સૌગત રોય, કોંગ્રેસના સાંસદ મનીષ તિવારી અને CPI(M) સાંસદ જોન બ્રિટાસે કેન્દ્ર પર અતિશય કેન્દ્રીકરણનો આરોપ લગાવ્યો અને કહ્યું કે શિક્ષણ એક સહવર્તી વિષય છે. ઘણા પક્ષોએ માંગ કરી હતી કે બિલને JPC પાસે મોકલવામાં આવે, જેને સરકારે સ્વીકારી લીધી છે.
