ધોરણ 10 અને 12માં ઓપન બુક પરીક્ષા: શિક્ષણ સુધારાની દિશામાં પગલું કે નવી ચુનૌતી?
રિપોર્ટર
હિતેન્દ્ર ગોસાઈ
અમદાવાદ
અમદાવાદ: ઝડપથી બદલાતા સમયગાળામાં શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં પણ સમયાનુકૂળ પરિવર્તનની જરૂરિયાત સતત વધુ સ્પષ્ટ બનતી જઈ રહી છે. માહિતીની સરળ ઉપલબ્ધિ, ડિજિટલ સાધનોનો વ્યાપક ઉપયોગ અને બદલાતી કારકિર્દી જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં લેતા ધોરણ 10 અને 12 જેવી મહત્વપૂર્ણ બોર્ડ પરીક્ષાઓમાં મૂલ્યાંકનની પદ્ધતિ અંગે ફરી એક વખત ચર્ચા તેજ બની છે. આ પરિપ્રેક્ષ્યમાં ઓપન બુક પરીક્ષા પદ્ધતિ અમલમાં મૂકવાની વિચારણા શિક્ષણજગતમાં ચર્ચાનો કેન્દ્રબિંદુ બની છે.
શિક્ષણવિદ અને રસાયણ વિજ્ઞાન નિષ્ણાત ડોક્ટર હાર્દિક અમીનનું માનવું છે કે ઓપન બુક પરીક્ષાનો મૂળ ઉદ્દેશ વિદ્યાર્થીઓની યાદશક્તિ કરતા તેમની સમજશક્તિ, વિશ્લેષણ ક્ષમતા અને વિચારશક્તિની ચકાસણી કરવાનો છે. આજના યુગમાં માત્ર માહિતી યાદ રાખવી પૂરતી નથી, પરંતુ તે માહિતીનો યોગ્ય, તાર્કિક અને વ્યવહારુ ઉપયોગ કરવાની ક્ષમતા વધુ મહત્વપૂર્ણ બની છે. ઓપન બુક પરીક્ષામાં વિચારાત્મક અને સમસ્યા આધારિત પ્રશ્નો પૂછવામાં આવતા હોવાથી વિદ્યાર્થીઓમાં વિષયની ઊંડાણપૂર્વક સમજ વિકસે છે.
વિદ્વાનોનું કહેવું છે કે આ પ્રકારની પરીક્ષા પદ્ધતિથી વિદ્યાર્થીઓમાં પરીક્ષાનો ભય અને માનસિક તણાવ ઘટાડવામાં મદદ મળે છે. ખાસ કરીને ધોરણ 10 અને 12ના વિદ્યાર્થીઓ પર શૈક્ષણિક પરિણામો, કારકિર્દી પસંદગી અને સામાજિક અપેક્ષાઓને કારણે ભારે દબાણ રહે છે. ઓપન બુક પરીક્ષા વિદ્યાર્થીઓને આત્મવિશ્વાસ સાથે પોતાના વિચારો વ્યક્ત કરવાની તક આપે છે અને માત્ર રટણ આધારિત અભ્યાસને બદલે સમજૂતી આધારિત અભ્યાસને પ્રોત્સાહન આપે છે.
જો કે, નિષ્ણાતો એ પણ સ્વીકારે છે કે ઓપન બુક પરીક્ષા સાથે કેટલાક પડકારો જોડાયેલા છે. જો પ્રશ્નપત્ર યોગ્ય રીતે તૈયાર ન થાય તો વિદ્યાર્થીઓ પુસ્તક પર અતિશય આધાર રાખી શકે છે, જેના કારણે તેમની મૂળભૂત તૈયારી અને વિષયની સમજ પર અસર પડી શકે છે. ઉપરાંત, શહેરી અને ગ્રામ્ય વિસ્તારો વચ્ચે ઉપલબ્ધ શૈક્ષણિક સંસાધનોની અસમાનતા પણ એક ગંભીર મુદ્દો બની શકે છે, જે મૂલ્યાંકનની સમાનતા પર પ્રશ્નચિહ્ન ઊભું કરે છે.
આ કારણે શિક્ષણજ્ઞોનું માનવું છે કે ધોરણ 10 અને 12 જેવી નિર્ણાયક કક્ષાઓમાં ઓપન બુક પરીક્ષા સંપૂર્ણપણે અમલમાં મૂકતા પહેલાં વ્યાપક વિચારવિમર્શ જરૂરી છે. પાયલોટ પ્રોજેક્ટ, શિક્ષકોને યોગ્ય તાલીમ, ગુણવત્તાસભર અને વિચારાત્મક પ્રશ્નપત્રો તથા પારદર્શક મૂલ્યાંકન પદ્ધતિ દ્વારા આ સિસ્ટમને વધુ અસરકારક બનાવી શકાય છે. કેટલાક નિષ્ણાતો મિશ્ર પદ્ધતિ અપનાવવાની પણ ભલામણ કરે છે, જેમાં કેટલાક પ્રશ્નો ઓપન બુક અને કેટલાક ક્લોઝ્ડ બુક રાખીને સંતુલન સાધી શકાય.
શિક્ષણવિદોનું અંતિમ નિષ્કર્ષ એવું છે કે ઓપન બુક પરીક્ષા પોતે કોઈ ખામી નથી, પરંતુ તેની સફળતા સંપૂર્ણપણે યોગ્ય આયોજન અને અમલવારી પર આધાર રાખે છે. જો આ પદ્ધતિને સુવ્યવસ્થિત રીતે અમલમાં મૂકવામાં આવે, તો તે ધોરણ 10 અને 12ના વિદ્યાર્થીઓને માત્ર પરીક્ષાઓ માટે નહીં પરંતુ ભવિષ્યના જીવન અને કારકિર્દી માટે પણ તૈયાર કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે.
