સરદાર પટેલની 150મી જયંતિ પર અમદાવાદના આધુનિક વિકાસમાં તેમના ક્રાંતિકારી યોગદાનનું સ્મરણ

રિપોર્ટર
હિતેન્દ્ર ગોસાઈ
અમદાવાદ

દેશભરમાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની 150મી જન્મજયંતિની ઉજવણી ઉત્સાહપૂર્વક ચાલી રહી છે. રાષ્ટ્રીય એકતા અને દેશની એકીકરણ પ્રક્રિયાના મહાનાયક સરદાર પટેલને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા અનેક પ્રેરણાદાયી કાર્યક્રમોનું આયોજન થઈ રહ્યું છે. આ અવસર માત્ર તેમના અદ્વિતીય યોગદાનની યાદ નથી, પરંતુ તેમની કાર્યશૈલી અને મૂલ્યોને વર્તમાન અને ભાવિ પેઢી માટે માર્ગદર્શક બનાવવાનો પણ પ્રયાસ છે.

ભારતની સ્વતંત્રતા પૂર્વે ખેડૂત આંદોલન, બારડોલી સત્યાગ્રહ અને રજવાડાઓના વિલીનીકરણમાં સરદારની ભૂમિકા સવિદિત છે, પરંતુ તેમના જાહેર જીવનનો પાયો અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટીમાં મુકાયો હતો. મ્યુનિસિપલ કાર્યકાળ દરમિયાન તેમણે જે સુશાસન, પ્રજાપક્ષી વહીવટ અને નગર યોજનાનો પાયો નાખ્યો, તે આજના આધુનિક અમદાવાદની રચનામાં આધારસ્તંભ સમાન છે.

અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટીમાં સરદાર પટેલનો પ્રભાવ

9 ફેબ્રુઆરી 1924ના રોજ સરદાર પટેલ અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ પ્રમુખ તરીકે ભવ્ય બહુમતીથી ચૂંટાયા હતા. આ ચૂંટણી વિશેષ પ્રાસંગિક બની હતી, કારણ કે મ્યુનિસિપાલિટીને બે વર્ષ માટે સસ્પેન્ડ કરવામાં આવી હતી અને ત્યારબાદ પ્રજાએ નવો વિશ્વાસ પ્રગટ કરતાં સરદારને વિજય અપાવ્યો હતો. અંગ્રેજીમાં ચાલતા વહીવટને તેમણે જનસામાન્યને સમજાય તેવી ગુજરાતી ભાષામાં પરિવર્તિત કરાવ્યો, જે તે સમય માટે અદ્વિતીય અને ક્રાંતિકારી પગલું ગણાય છે.

સરદારના નેતૃત્વમાં મ્યુનિસિપાલિટી ‘પ્રજાની મ્યુનિસિપાલિટી’ બની. સામાન્ય નાગરિક પણ સરળતાથી સરદારને મળીને પોતાની સમસ્યાઓ રજૂ કરી શકતો હતો. વહીવટી કાર્યમાં પારદર્શિતા, ઝડપ અને જવાબદારીને તેમની પ્રેરણાથી વિશેષ મજબૂતી મળી.

ટાઉન પ્લાનિંગ અને આધુનિક નગર વિકાસની શરૂઆત

અમદાવાદના સુનિયોજિત વિકાસ માટે સરદાર પટેલે ટાઉન પ્લાનિંગની યોજના લાગુ કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી. તેમની આગેવાની હેઠળ કોટની દીવાલોમાં સીમિત અમદાવાદને વિસ્તૃત કરવા એલિસબ્રિજ અને મણિનગરના વિસ્તારોમાં ટીપી સ્કીમ અમલમાં આવી. જેનો ભાવિમાં સમગ્ર ગુજરાતના નગર વિકાસ પર ઊંડો પ્રભાવ પડ્યો.

સરકાર હેઠળની શાળાઓમાં પ્રાથમિક શિક્ષણનો વ્યાપ વધારવો, ગુણવત્તા સુધારવા પર ભાર મૂકવો અને શહેરના વધતા વસવાટને કારણે ફેલાતા રોગચાળાઓ સામે 222 દિવસનું વિશાળ સાફસફાઈ અભિયાન ચલાવવું—આ બધું સરદારના દ્રઢ સંકલ્પ અને પ્રજાહિત માટેની પ્રતિબદ્ધતાનો પુરાવો આપે છે. આ અભિયાનની પ્રશંસા મહાત્મા ગાંધી દ્વારા કરાઈ હતી.

આપત્તિ વ્યવસ્થાપન અને સહકારી આંદોલનની પ્રેરણા

1927ના વિપુલ વરસાદ અને પુરની પરિસ્થિતિમાં સરદાર પટેલે અત્યંત કાર્યક્ષમ રીતે આપત્તિ વ્યવસ્થાપન કર્યું હતું. તેમના માર્ગદર્શનમાં અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટીએ ગુજરાત પ્રાંતિક સમિતિ સાથે મળીને લોકોના જીવન અને સંપત્તિના બચાવ માટે અખૂટ પ્રયત્નો કર્યા.

કો-ઓપરેટિવ હાઉસિંગ સોસાયટીઓના વિકાસમાં પણ સરદારની ભૂમિકા મહત્ત્વની રહી. અમદાવાદના કોચરબ વિસ્તારમાં આવેલી દેશની બીજી કો-ઓપરેટિવ હાઉસિંગ સોસાયટીને પ્રીતમનગર તરીકે ઓળખ આપવામાં આવી, જે બાદમાં ખેડા જિલ્લામાં સહકારી દૂધ મંડળીઓની રચનાને પ્રેરણા આપી અને અંતે વિશ્વવિખ્યાત અમૂલ આંદોલનનો પાયો બની.

ઉલ્લેખનીય પહેલ અને સાંસ્કૃતિક વારસો

સરદારના કાર્યકાળમાં રિપન હોલનું નવસંસ્કરણ કરીને તેને ગાંધી હોલ નામ આપવામાં આવ્યું. 24 ઓગસ્ટ 1924ના રોજ ગાંધીજીનું સૌપ્રથમ નાગરિક સન્માન આપવાનું ગૌરવ પણ અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટી દ્વારા પ્રાપ્ત થયું.

સુશાસન, વહીવટી કુશળતા અને પ્રજાની સમસ્યાઓને મૂળથી ઉકેલવાની સરદારની કાર્યશૈલી આજ સુધી પ્રેરણા પૂરું પાડે છે. તેમની આગેવાની હેઠળ અમલમાં આવેલી નીતીઓ અને વિચારો ગુજરાતના નગર વિકાસના નકશામાં એક સદી પછી પણ સ્પષ્ટપણે દેખાય છે.

સમાપ્તિ

સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની 150મી જન્મજયંતિ એ માત્ર ઉજવણીનો અવસર નથી, પરંતુ તેમના સુશાસનના આદર્શોને અનુસરીને સમાજ અને નગર વિકાસમાં તેમની દૃષ્ટિ અપનાવવાની પ્રતિજ્ઞા લેવાનો સંકલ્પ પણ છે. એકતા, શિસ્ત, પારદર્શિતા અને પ્રજાની સેવાભાવના જે મૂલ્યો સરદારે સ્થાપિત કર્યા, તે ભૂતકાળ જેટલા જ આજના સમયમાં પણ એટલાજ પ્રાસંગિક છે.

અમદવાદના આધુનિક રૂપાંતરના શિલ્પી તરીકે સરદાર પટેલનો વારસો હંમેશા પ્રેરણાદાયી બની રહે છે.