ભારતે ભૂકંપના નવા જોખમનો નવો નકશો જાહેર કર્યો છે. હવે દેશનો 61 ટકા મધ્યમથી વધુ ખતરામાં છે. સૌથી મોટો ફેરફાર સમગ્ર હિમાલયને પ્રથમ વખત સૌથી ઊંચા ઝોન VIમાં મુકવામાં આવ્યો છે. મધ્ય હિમાલયમાં 200 વર્ષથી મોટો ભૂકંપ આવ્યો નથી, તેથી ત્યાં ઘણું દબાણ એકઠું થયું છે. દેહરાદૂન, ઋષિકેશ, દિલ્હી-એનસીઆર જેવા વિસ્તારો હવે વધુ ખતરનાક બની ગયા છે.
ભારતે તેના સૌથી મોટા ભૂકંપના જોખમનો નકશો ઘણા દાયકાઓ પછી બદલ્યો છે. હવે સમગ્ર હિમાલય વિસ્તારને સૌથી વધુ જોખમી ક્ષેત્ર VIમાં મૂકવામાં આવ્યો છે. અગાઉ તેને ઝોન IV અને Vમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું હતું. હવે સમગ્ર દેશનો 61ટકા વિસ્તાર મધ્યમથી વધારે જોખમમાં આવી ગયો છે.
હિમાલય પૃથ્વીની બે સૌથી ઝડપી અથડાતી પ્લેટો વચ્ચે આવેલો છે – ભારતીય પ્લેટ દર વર્ષે 5 સેન્ટિમીટર ઉત્તર તરફ ધકેલે છે. જેના કારણે જમીનની અંદર ઘણું દબાણ સર્જાઈ રહ્યું છે. જ્યારે આ દબાણ અચાનક નીકળે છે, ત્યારે મોટો ભૂકંપ આવે છે.
હિમાલયની નીચે ત્રણ મોટી તિરાડો(ફોલ્ટ) છે.
મુખ્ય આગળનો થ્રસ્ટ
મુખ્ય બાઉંન્ડ્રી થ્રસ્ટ
મુખ્ય સેંટ્રલ થ્રસ્ટ
આ ગમે ત્યારે ફાટી શકે છે. ખાસ વાત એ છે કે મધ્ય હિમાલયમાં છેલ્લા 200 વર્ષોથી કોઈ મોટો ભૂકંપ આવ્યો નથી – મતલબ કે ત્યાં ઘણું દબાણ એકઠું થયું છે.
આખા હિમાલય એકસાથે હવે ઝોન VI માં છે. દેહરાદૂન જેવા શહેરો હવે વધુ જોખમમાં છે. પહેલા ઝોનની બોર્ડર પર બનેલા શહેરોને હવે હાઈ રિસ્ક ઝોન તરીકે ગણવામાં આવશે. નરમ જમીન અથવા સક્રિય ફોલ્ટ પર નવી વસાહતો બાંધવા પર પ્રતિબંધ. જૂની ઈમારતોનું મજબૂત કરવું જરૂરી બન્યું છે.
હવે ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ, જમ્મુ-કાશ્મીર, સિક્કિમ, અરુણાચલ અને ઉત્તર-પૂર્વના તમામ પર્વતીય વિસ્તારો સૌથી વધુ જોખમમાં છે. દિલ્હી-એનસીઆર, ગુજરાત (કચ્છ), બિહાર-નેપાળ સરહદ પણ વધુ જોખમમાં છે. માત્ર દક્ષિણ ભારતના કેટલાક ભાગો ઓછા જોખમમાં છે.
વૈજ્ઞાનિકો કહે છે – આ નકશો આપણને ચેતવણી આપી રહ્યો છે કે ગમે ત્યારે મોટો ભૂકંપ આવી શકે છે. અત્યારે તૈયારી કરવામાં આવે તો લાખો જીવન અને અબજો રૂપિયા બચાવી શકાય. હવે દરેક શહેર, દરેક ગામને ભૂકંપથી સુરક્ષિત બનાવવાનો સમય આવી ગયો છે.
