FACT CHECK : સંભલ મસ્જિદ સર્વેક્ષણ દરમિયાન હિન્દુ દેવી-દેવતાઓની ચાર મૂર્તિઓ મળી હોવાનો ખોટો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો.
અમને જાણવા મળ્યું કે ત્રણ તસવીરો ફેબ્રુઆરી 2024માં કર્ણાટકના રાયચુરમાં મળેલી મૂર્તિઓની છે, જ્યારે એક તસવીર ઑનલાઇન શોપિંગ વેબસાઇટની છે.
સોશિયલ મીડિયા પર ચાર ફોટોગ્રાફ્સનો કોલાજ વાયરલ થઈ રહ્યો છે, જેમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે ઉત્તર પ્રદેશના સંભલમાં એક મુગલ યુગની મસ્જિદના સર્વે દરમિયાન 1,500 વર્ષ જૂની શિલ્પો મળી આવી છે. કોલાજમાં એક શિવલિંગ, હિંદુ દેવતા વિષ્ણુની બે મૂર્તિઓ અને સુદર્શન ચક્ર (વિષ્ણુ દ્વારા રાખવામાં આવેલી ડિસ્ક) જેવી બીજી એક વસ્તુ બતાવવામાં આવી છે.
એક ફેસબુક યુઝરે તેલુગુમાં કેપ્શન સાથે કોલાજ શેર કર્યો, જેનો અનુવાદ છે, “1500 વર્ષ જૂની વિષ્ણુ મૂર્તિ, સુદર્શન ચક્ર અને સંભલ મસ્જિદના સર્વેક્ષણ દરમિયાન મળી આવેલા હિન્દુ પ્રતીકો. દરેક હિંદુએ હિંદુ ધર્મને શેર કરીને બચાવવો જોઈએ. સમાન પોસ્ટ્સના આર્કાઇવ્સ અહીં અને અહીં જોઈ શકાય છે.
અદાલતે ઉત્તર પ્રદેશના સંભલમાં મુઘલ યુગની શાહી જામા મસ્જિદના સર્વેક્ષણનો આદેશ આપ્યા બાદ આ દાવો કરવામાં આવ્યો છે, જેના પગલે હિંસક અથડામણો થઈ હતી જેમાં પાંચ લોકો માર્યા ગયા હતા. એક સ્થાનિક અદાલતે એક અરજીની સુનાવણી બાદ વિવાદાસ્પદ સર્વે કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે જ્યાં મસ્જિદ આવેલી છે તે જમીન પર એક સમયે હિન્દુ મંદિર હતું.
જો કે, સંભલ મસ્જિદમાંથી મૂર્તિઓ મળી આવી હોવાનો દાવો ખોટો છે. તસવીરમાં દેખાતી ત્રણ મૂર્તિઓ ફેબ્રુઆરી 2024માં કર્ણાટકમાં મળી આવી હતી, જ્યારે મસ્જિદનો સર્વે પણ કરવામાં આવ્યો ન હતો.
સત્ય કેવી રીતે બહાર આવ્યું?
વાયરલ કોલાજમાં ફોટાઓ પર રિવર્સ ઇમેજ સર્ચ કરતા, અમને 7 ફેબ્રુઆરી, 2024ના રોજ NDTV (અહીં આર્કાઇવ) દ્વારા પોસ્ટ કરવામાં આવેલી X-પોસ્ટ મળી. કેપ્શનમાં લખ્યું છે, “કર્ણાટકમાં એક નદીના કિનારે મળી આવેલી સદીઓ જૂની વિષ્ણુની મૂર્તિ અને શિવલિંગ.” તેમાં દેખાતી ત્રણ તસવીરો હાલમાં વાયરલ થઈ રહેલી તસવીરો સાથે મેળ ખાય છે.
એનડીટીવીના એક અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે 6 ફેબ્રુઆરી, 2024ના રોજ કર્ણાટકના રાયચુર જિલ્લાના શક્તિ નગર વિસ્તારમાં કૃષ્ણા નદીના કિનારેથી 1,000 વર્ષ જૂની વિષ્ણુની મૂર્તિ અને શિવલિંગ મળી આવ્યા હતા. રિપોર્ટમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે પુલના નિર્માણ દરમિયાન મૂર્તિઓ મળી આવી હતી અને ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) અધિકારીઓને સોંપવામાં આવી હતી.
આ ફોટા ફેબ્રુઆરી 2024માં ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા અને સ્થાનિક ન્યૂઝ ચેનલ TV9 કન્નડના અહેવાલોમાં પણ પ્રકાશિત થયા હતા, જે ઉપરોક્ત માહિતીને સમર્થન આપે છે.
તાર્કિક રીતે તથ્યોએ રાયચુરમાં કર્ણાટક પુરાતત્વ વિભાગના પ્રભારી સાથે વાત કરી, જેમણે પુષ્ટિ કરી કે રાયચુરમાં વિષ્ણુની મૂર્તિ અને શિવલિંગ મળી આવ્યા છે.
વધુમાં, અમને કોલાજમાં ચોથો ફોટોગ્રાફ મળ્યો, જેમાં ગોળાકાર ચક્ર સુદર્શન ચક્ર હોવાનું કહેવાય છે, તે ઈન્ડિયામાર્ટ (અહીં આર્કાઈવ) નામની ઓનલાઈન શોપિંગ વેબસાઈટ પર ઉપલબ્ધ છે. ફોટાની નીચે કેપ્શન લખે છે, “સામગ્રી: પિત્તળ સુદર્શન ચક્ર કલશમ, મંદિર.” વેબસાઇટ અનુસાર, આ સામગ્રી હૈદરાબાદ સ્થિત કોલચરમ આર્ટ ક્રિએશન્સ દ્વારા બનાવવામાં આવે છે અને વેચવામાં આવે છે.
નોંધનીય છે કે સંભલ મસ્જિદનો પ્રથમ સર્વે 19 નવેમ્બર, 2024 ના રોજ કરવામાં આવ્યો હતો, જ્યારે આ મૂર્તિઓ ઘણા મહિનાઓ પહેલા મળી આવી હતી.
નિર્ણય
કર્ણાટકમાં મળેલી મૂર્તિઓના ત્રણ ફોટોગ્રાફ્સ અને એક શોપિંગ વેબસાઈટની એક તસવીર ખોટી રીતે શેર કરવામાં આવી હતી જેમાં દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે ઉત્તર પ્રદેશના સંભલમાં શાહી જામા મસ્જિદના સર્વેક્ષણ દરમિયાન મૂર્તિઓ મળી આવી હતી.
